Primarno je CIVILAN (npr. u Švicarskoj 2-4% psihičkih poremećaja otpada na PTSP a već stotinama godina nisu sudjelovali u ratu), ali svaki rat je kontekstualizirao sve poremećaje, pa tako i PTSP
U civilnoj domeni je podjednako zastupljen među spolovima, u vojnom smislu je više oboljelih muškaraca
Postoji 5 vrsta lijekova → stabilizatori raspoloženja, antipsihotici, elektrokonvulzivna terapija
Koristi se i preko 400 tehnika psihoterapije
Povijesni pregled
- Vojničko srce, iritabilno srce, Da Costa sindrom (američki građanski rat)
- Granatni šok (prvi svjetski rat)
- Ratna neuroza, sindrom koncentracijskih logora (drugi svjetski rat)
- Veteranski sindrom (korejski rat)
- Vijetnamski sindrom (vijetnamski rat)
- 1980. današnji naziv
- PTSP = kasna reakcija (odgođena, npr. mjesec dana nakon događaja) na izlaganje ekstremnom traumatskom iskustvu → razvija se krizno stanje (psihogena reakcija)
- Pošto se radi o ekstremnim događajima, malo je ljudi pogođeno
- Osoba može biti ugrožena: direktno životno i materijalno
- Ratni stresori
- Prirodne nepogode
- Promet
- Teške bolesti
- Fizičko i spolno zlostavljanje
- Pri tome je bitan osjećaj bespomoćnosti.
- DNEVNI DOGAĐAJI - nisu osnova za psihičke poremećaje kod zdravih ljudi, ali mogu biti ako osoba ima drugih problema / predispozicije
- ŽIVOTNI DOGAĐAJI - ozbiljniji su od dnevnih, ali većina ljudi se uspije adaptirati na njih i događaju se svima; KRIZNO STANJE - nastaje ako se osoba ne uspije adaptirati, a predstavlja psihogenu reakciju koja ima anksiozni i/ili depresivni karakter
- EKSTREMNO TRAUMATSKO ISKUSTVO - malo ljudi ga doživi, veći dio ljudi nakon izlaganja razvija ili akutnu reakciju na stresor (kraće stanje, traje do mjesec dana) ili PTSP (dulje traje ili se javlja odgođeno)
- za PTSP osoba može biti direktno izložena (znači da je sama tjelesno, životno ili materijalno ugrožena), ali može razviti PTSP čak i ako se radi samo o prijetnji ili ako je osoba samo promatrač traumatskog događaja (koji se događa nekome drugome), čak nije bitno niti vremenska, geografska i emocionalna blizina sa osobom kojoj se traumatski događaj događa (npr. slučajevi PTSP-a diljem SAD-a nakon 11.9.)
- PTSP nije rezerviran samo za žrtve, već se može razviti i kod zlostavljača
- žrtve i svjedoci - temelj za PTSP: osjećaj bespomoćnosti u situaciji u kojoj su se našli, tj. nemogućnosti izbjegavanja ekstremno traumatskog događaja
- 60 % muškaraca i 50 % žena će tijekom života biti izloženo stresovima koji odgovaraju kriterijima iz DSM-IV
- 8 % opće populacije razvit će PTSP (danas oko 10%)
- 39 % imat će subkliničke simptome - lakša forma
- kod muškaraca PTSP je najčešće vezan za rat, kod žena za silovanje i fizički napad
RIZIČNI FAKTORI za razvitak PTSP-a
- Osobine stresora
- Socijalni status (obrazovanje, prihodi) → niži SES je vulnerabilniji (podložniji)
- Autodestruktivno ponašanje
- Ranije zlostavljanje (i žrtva i zlostavljač mogu razviti PTSP)
- Karakteristike ličnosti (načini nošenja, 'coping')
- Prijašnji poremećaji i premorbidno funkcioniranje
- Intelektualni status
O ČEMU OVISI HOĆE LI SE PTSP RAZVITI?
1. STRESOR - različiti po tome koliko dovode do PTSP-a:
- Broj 1 je silovanje - preko 90-95% žrtva silovanja razvije PTSP
- Broj 2 su specijalne (vojne) postrojbe - oko 70% pripadnika razvije PTSP (podaci za GB-SAS-Falklandski otoci; slični postotak i kod izraelskih antiterorističkih jedinica
- Broj 3 su obične ratne postrojbe ili civili u bombardiranju tj. sudionici općih ratnih događaja-do (manje od) 50% pripadnika razvije PTSP
- Broj 4 su žrtve ekstremnih prirodnih nepogoda (tsunami i sl.) - do 20% žrtva istih razvije PTSP
- Broj 5 su žrtve prometnih nesreća (ekstremnih, ne kad se samo malo okrznu) - 10-15% sudionika razvije PTSP
3. SOCIJALNI STATUS - nizak socijalni status je faktor vulnerabilnosti; visok socijalni status je faktor zaštite
4. RANIJE ZLOSTAVLJANJE - odnosi se i na žrtve i na zlostavljače; predstavlja faktor vulnerabilnosti
5. INTELEKTUALNI STATUS - viša IQ je faktor zaštite; ali važna je i SPACIJALNA INTELIGENCIJA, tj. spacijalna IQ je zaštitni faktor (visoka spacijalna sposobnost je negativno korelirana s PTSP-om, a puno je razvijenija kod muškaraca)
SIMPTOMI PSTP-a
MORAJU biti prisutni simptomi iz sve tri skupine simptoma za klasični PTSP-a:
- Ponovno proživljavanje traumatskog iskustva: tijekom dana, javljaju se slike - tzv. intruzivni fenomen (žive slike); tijekom noći, javljaju se ružni snovi (obično u drugoj polovici spavanja u REM-u)
- Izbjegavanje svega onoga što podsjeća (realno ili simbolično) na traumu (npr. miris roštilja - spaljeni leševi)
- Simptomi pojačane pobuđenosti - imaju nizak prag tolerancije na frustraciju, na sitnice žestoko reagiraju (heteroagresivno ili autodestruktivno)
TERAPIJA PTSP-a
- Farmakoterapija (anksiolitici, antidepresivi, antipsihotici)
- Psihoterapija (BK, suportivna, gestalt, psihoanalitički orijentirana; individualna, grupna, partnerska, obiteljska)
- Socioterapija - nakon 3-5 godina trajanja PTSP-a, čak 75% oboljelih će biti bez simptoma → klinička slika blijedi i povlači se; dio oboljelih i nakon raspona od 3 do 5 godina zadržava simptome; oko 1/5 oboljelih ima trajnije simptome ili čak doživotne (bez obzira je li primijenjivana terapija)
Simptomi se povlače bez obzira na terapiju, ali ukoliko postoji kombinacija psihofarmaka i suportivne terapije to povlačenje simptoma je brže i kvalitetnije.
Vezani članci
Anksiozni poremećaji
