Što je anksioznost?
Pojam anksioznost označava različite osjećaje koji svi imaju zajedničku karakteristiku – strah.
Anksiozni fenomeni su međusobno različiti obzirom na karakter, intenzitet i trajanje.
Oni se javljaju kao nelagoda, uznemirenost, strepnja, plašnja, tjeskoba, strah (difuzan ili fobičan – usmjeren prema nekoj situaciji, predmetu), panika.
Anksioznost može biti normalna
Normalna anksioznost je česti pratilac svakodnevnih situacija. Ona prati donošenje odluka, razmišljanje o budućnosti, stresove, ispitne situacije, putovanja.
W. H. Auden je rekao da živimo u "eri anksioznosti".
Anksioznost je strah da će se u našim životima nešto loše dogoditi (bolest, nesreća, siromaštvo, bol, patnja). Ona ima adaptivnu funkciju - čini nas opreznijim, tjera nas da promišljamo, planiramo.
Kada normalna anksioznost prelazi u patološku?
Anksioznost se javlja u svakodnevnom životu i ima motivacijsku i adaptivnu funkciju - čini nas opreznijim, tjera nas na promišljanje i planiranje. Osoba može kontrolirati anksioznost.
Anksioznost prelazi u patološku u slučajevima kada se javlja:
- izvan ili mimo opasnosti
- postoji dugo nakon stresa ili opasnosti
- remeti funkcioniranje osobe
FIZIOLOŠKA ANKSIOZNOST javlja se zbog realne opasnosti (npr. prometna nesreća); ona je evolucijska datost, bez nje nema preživljavanja
Kada fiziološka prelazi u patološku anksioznost?- Ako mi kontroliramo anksioznost, tada je ona fiziološka
- Ako ona kontrolira nas (ometa naše funkcioniranje) tada je patološka
- Ako se strah javi mimo opasnosti ili dugo nakon što je opasnost prošla, također se radi o patološkoj anksioznosti
ETIOLOGIJA ANKSIOZNOSTI
Anksioznost je multifaktorijalno uzrokovana:
- Biološke hipoteze
- Psihodinamske teorije
- Bihevioralni model
- Socijalne teorije
BIOLOŠKE HIPOTEZE
- noradrenalinski sustav je odgovoran, on povlači serotonin, a serotonin dopamin → sve se mijenja po principu klackalice
PANIČNI POREMEĆAJI
Panični poremećaj s agorafobijom
- Intenzivan strah od otvorenog prostora, javnih mjesta, prisustva mnoštva ljudi, kada se bolesnik ne može skloniti na sigurno mjesto.
- 3 puta češće u žena
Panični poremećaj bez agorafobije
- Napadi straha, počinju naglo, jakog su intenziteta, javlja se osjećaj užasa, nadolazeće opasnosti.
- Prisutni lupanje srca, gušenje, vrtoglavica, nesvjestica, strah od smrti, infarkta, "da će poludjeti"
- 2 puta češće u žena
HIPERVENTILACIJA
- smanjenje količine kisika, uz porast štetnih plinova, nastaje PANIČNA ATAKA (disanje u vrećicu!)
- panični napad može biti sa i bez agorafobije; javlja se strah da će osoba poludjeti ili da će umrijeti, ako postoji i agorafobija tada se osoba boji da mu se neće moći pomoći u velikom prostoru
AGORAFOBIJA (bez prethodne anamneze paničnog poremećaja)
- Strah od mjesta i situacije (ili njihovo izbjegavanje) iz kojih bi bijeg bio otežan ili nemoguć.
- Kod osobe koja je sama izvan doma, na putovanju, u gužvi, u redu.
- Ne radi se o strahu od otvorenog prostora, već o strahu od velikog prostora (npr. košarkaška dvorana)
SOCIJALNA FOBIJA
- Strah od ljudi i socijalnih situacija, odnosno socijalnog izlaganja gdje bi osoba mogla doživjeti neugodnost. Poglavito kod javnog nastupa.
- Javljaju se poteškoće u socijalnom funkcioniranju, na radnom mjestu, u emocionalnoj vezi.
SPECIFIČNA FOBIJA
- Jednostavna ili izolirana fobija
- Strah od specifičnih situacija i objekata
- Strah od životinja (zmije, pauci), prirodnog okoliša (visina, voda, grom), krvi, injekcije, povrede
- Osoba prepoznaje da je strah pretjeran i nerazuman, ali "to je jače od nje"
OPĆI (GENERALIZIRANI) ANKSIOZNI POREMEĆAJ
- Slobodno lebdeći, neodređeni strah, iščekivanje, uznemirenost, napetost, hiperaktivnost autonomnog živčanog sustava.
- Pristuna su barem TRI od slijedećih simptoma: nemir, osjećaj kao da je "na rubu živaca", lako umaranje, teškoće koncentracije, razdražljivost, poremećaji spavanja
- Dojam da će se nešto općenito loše dogoditi u budućnosti (ako se strah može povezati s nečim specifičnim razlogom radi se o fobijama)
- Generalno, anksioznost se 2 do 4 puta češće javlja kod žena; za tu spolnu razliku ne postoji objašnjenje (npr. za depresiju postoji - hormoni)
OPSESIVNO-KOMPULZIVNI POREMEĆAJ
- Prisustvo prisilnih misli i radnji
- Prisilne se misli javljaju mimo volje oboljelog, on shvaća njihovu besmislenost, ali se ne može njima oduprijeti
- Prisilne radnje: pranje ruku, tuširanje, pokreti tijela, način hodanja
- Podjednaka spolna zastupljenost
- OCD također spada u anksiozne poremećaje
TERAPIJA ANKSIOZNIH POREMEĆAJA
- najbolje rezultate daje kombinacija racionalne farmakoterapije (što prije dati i što jeftinije) i psihoterapije (i to kognitivno-bihevioralne)
- psihofarmaci → lijekovi za anksiozne poremećaje
- ANKSIOLITICI, najpoznatiji su benzodiazepini (npr. apaurin, normabel, persen)
- u novije vrijeme sve se više daju antidepresivi (i to serotoninergički) jer daju bolje rezultate nego kod depresije
ANKSIOLITICI
- Lijekovi koji ublažavaju ili uklanjaju anksiozne fenomene.
- Smanjuju napetost, uznemirenost, agitiranost.
- Ne oštećuju spoznaje i opažajne procese.
- Nisu učinkoviti u djelovanju na depresivne i psihotične simptome, ali se i kod njih koriste kao dodatna terapija.
- Izazivaju hipnotski učinak (hipnotici).
- Alkohol, opijati, bromidi
- Barbiturati (derivati barbiturne kiseline): Mali terapijski indeks, indukcija jetrenih enzima, zlouporaba i ovisnost, veliki broj smrtnih ishoda kod predoziranja
- Klorpromazin (1952.)
- Benzodiazepini: Klordiazepoksid (1957.)
- Nebenzodiazepinski anksiolitici (buspiron), antidepresivi (SSRI), beta blokatori
- Diazepam (Apaurin, Normabel, Diazepam): Antikonvulziv, mioreaksans; 4-40 mg
- Lorazepam (Loram, Lorsilan, Tavor): Brzo stvara ovisnost; 2-8 mg
- Oksazepam (Oxazepam, Praxiten): 45-90 mg
- Klonazepam (Rivotril): Antiepileptik, 1-8 mg
- Alprazolam (Xanax SR, Xanax, Helex, Misar): Benzodiazepin 2. generacije, osobito djelotvoran kod paničnih ataka, 2-6 mg
NEBENZODIAZEPINI
1. Anksiolitici
- Buspiron (Travin)
- Azaspirodekanedin, inhibira pražnjenje 5-HT neurona i smanjuje serotoninergičku aktivnost. Doza 20-30 mg. Rezistentnost na buspiron kod bolesnika koji su ranije uzimali benzodizepine.
2. Hipnotici
- Zolpidem (Sanval, Zonadin)
- Imidazopirin, 5-10 mg. Skraćuje vrijeme uspavljivanja, održava fazu dubokog spavanja, smanjuje broj noćnih buđenja.
- Zaleplon (Zan)
AKUTNI STRESNI POREMEĆAJ
- Akutna reakcija na stres(or) koja se javlja u roku od nekoliko minuta do nekoliko dana.
- Poremećaji pažnje, dezorijentacija, nesposobnost shvaćanja, disocijativna amnezija.
- Osnovni preduvjet za pojavu PTSP-a je izlaganje ekstremnom traumatskom iskustvu (prisustvovanje zlostavljanju, ranjavanju, smrti druge osobe ili je bio ugrožen sam bolesnik).
- Traumatski događaji mogu biti izazvani od drugih ljudi (rat, otmica, zarobljavanje, mučenje, fizičko i spolno zlostavljanje), u prometu, u stanju teških bolesti, kod prirodnih nepogoda (potres, poplava).
- Osjećaj bespomoćnosti je ključan za razvitak PTSP-a.
- Izbjegavanje svega onoga što podsjeća na traumatski stres
- Ponovno proživljavanje traumatskog iskustva (flash back epizode, "ružni" snovi)
- Simptomi pojačane pobuđenosti
- Klinička slika ovisi o intenzitetu i karakteru samog traumatskog događaja, premorbidnom funkcioniranju, ranijim zlostavljanjima i agresivnom ponašanju, socioekonomskom statusu, inteligenciji.
Hitna (urgentna) stanja u psihijatriji
Neuroza
