...

Posttraumatski stresni poremećaj (PTSP)

PTSP se svrstava u skupinu anksioznih poremećaja.
Primarno je CIVILAN (npr. u Švicarskoj 2-4% psihičkih poremećaja otpada na PTSP a već stotinama godina nisu sudjelovali u ratu), ali svaki rat je kontekstualizirao sve poremećaje, pa tako i PTSP
U civilnoj domeni je podjednako zastupljen među spolovima, u vojnom smislu je više oboljelih muškaraca
Postoji 5 vrsta lijekova → stabilizatori raspoloženja, antipsihotici, elektrokonvulzivna terapija
Koristi se i preko 400 tehnika psihoterapije

Povijesni pregled
  • Vojničko srce, iritabilno srce, Da Costa sindrom (američki građanski rat)
  • Granatni šok (prvi svjetski rat)
  • Ratna neuroza, sindrom koncentracijskih logora (drugi svjetski rat)
  • Veteranski sindrom (korejski rat)
  • Vijetnamski sindrom (vijetnamski rat)
  • 1980. današnji naziv
Uzroci
  • PTSP =  kasna reakcija (odgođena, npr. mjesec dana nakon događaja) na izlaganje ekstremnom traumatskom iskustvu  → razvija se krizno stanje (psihogena reakcija)
  • Pošto se radi o ekstremnim događajima, malo je ljudi pogođeno
  • Osoba može biti ugrožena: direktno životno i materijalno
  • Ratni stresori
  • Prirodne nepogode
  • Promet
  • Teške bolesti
  • Fizičko i spolno zlostavljanje
  • Pri tome je bitan osjećaj bespomoćnosti.
Stresogeni događaji:
  • DNEVNI DOGAĐAJI - nisu osnova za psihičke poremećaje kod zdravih ljudi, ali mogu biti ako osoba ima drugih problema / predispozicije
  • ŽIVOTNI DOGAĐAJI - ozbiljniji su od dnevnih, ali većina ljudi se uspije adaptirati na njih i događaju se svima; KRIZNO STANJE - nastaje ako se osoba ne uspije adaptirati, a predstavlja psihogenu reakciju koja ima anksiozni i/ili depresivni karakter
  • EKSTREMNO TRAUMATSKO ISKUSTVO - malo ljudi ga doživi, veći dio ljudi nakon izlaganja razvija ili akutnu reakciju na stresor (kraće stanje, traje do mjesec dana) ili PTSP (dulje traje ili se javlja odgođeno)
Smrt djeteta je životni događaj, a ne ekstremno traumatsko iskustvo (smrt djeteta je ETI jedino ako se dogodi u stravičnoj prometnoj nesreći ili pucnjavi i sl.), bez obzira što je najstresniji događaj od svih
  • za PTSP osoba može biti direktno izložena (znači da je sama tjelesno, životno ili materijalno ugrožena), ali može razviti PTSP čak i ako se radi samo o prijetnji ili ako je osoba samo promatrač traumatskog događaja (koji se događa nekome drugome), čak nije bitno niti vremenska, geografska i emocionalna blizina sa osobom kojoj se traumatski događaj događa (npr. slučajevi PTSP-a diljem SAD-a nakon 11.9.)
  • PTSP nije rezerviran samo za žrtve, već se može razviti i kod zlostavljača
  • žrtve i svjedoci - temelj za PTSP: osjećaj bespomoćnosti u situaciji u kojoj su se našli, tj. nemogućnosti izbjegavanja ekstremno traumatskog događaja
Epidemiologija PTSP-a
  • 60 % muškaraca i 50 % žena  će tijekom života biti izloženo stresovima koji odgovaraju kriterijima iz DSM-IV
  • 8 % opće populacije razvit će PTSP (danas oko 10%)
  • 39 % imat će subkliničke simptome - lakša forma
  • kod muškaraca PTSP je najčešće vezan za rat, kod žena za silovanje i fizički napad

RIZIČNI FAKTORI za razvitak PTSP-a
  • Osobine stresora
  • Socijalni status (obrazovanje, prihodi) → niži SES je vulnerabilniji (podložniji)
  • Autodestruktivno ponašanje
  • Ranije zlostavljanje (i žrtva i zlostavljač mogu razviti PTSP)
  • Karakteristike ličnosti (načini nošenja, 'coping')
  • Prijašnji poremećaji i premorbidno funkcioniranje
  • Intelektualni status

O ČEMU OVISI HOĆE LI SE PTSP RAZVITI?

1.  STRESOR - različiti po tome koliko dovode do PTSP-a:
  • Broj 1 je silovanje - preko 90-95% žrtva silovanja razvije PTSP
  • Broj 2 su specijalne (vojne) postrojbe - oko 70% pripadnika razvije PTSP (podaci za GB-SAS-Falklandski otoci; slični postotak i kod izraelskih antiterorističkih jedinica
  • Broj 3 su obične ratne postrojbe ili civili u bombardiranju tj. sudionici općih ratnih događaja-do (manje od) 50% pripadnika razvije PTSP
  • Broj 4 su žrtve ekstremnih prirodnih nepogoda (tsunami i sl.) - do 20% žrtva istih razvije PTSP
  • Broj 5 su žrtve prometnih nesreća (ekstremnih, ne kad se samo malo okrznu) - 10-15% sudionika razvije PTSP
2.  LIČNOST - ako postoji neki poremećaj ličnosti ili ako je osoba ranije imala neki psihijatrijski entitet ili ako je neki psihijatrijski entitet u početnoj fazi; također, ako postoji heteroagresivno, asocijalno, antisocijalno ili autodestruktivno ponašanje → sve to povećava vjerojatnost razvitka PTSP-a uslijed izlaganja ekstremnom traumatskom iskustvu, tj. to su faktori vulnerabilnosti

3.  SOCIJALNI STATUS - nizak socijalni status je faktor vulnerabilnosti; visok socijalni status je faktor zaštite

4.  RANIJE ZLOSTAVLJANJE - odnosi se i na žrtve i na zlostavljače; predstavlja faktor vulnerabilnosti

5.  INTELEKTUALNI STATUS - viša IQ je faktor zaštite; ali važna je i SPACIJALNA INTELIGENCIJA, tj. spacijalna IQ je zaštitni faktor (visoka spacijalna sposobnost je negativno korelirana s PTSP-om, a puno je razvijenija kod muškaraca)

SIMPTOMI PSTP-a

MORAJU biti prisutni simptomi iz sve tri skupine simptoma za klasični PTSP-a:
  1. Ponovno proživljavanje traumatskog iskustva: tijekom dana, javljaju se slike - tzv. intruzivni fenomen (žive slike); tijekom noći, javljaju se ružni snovi (obično u drugoj polovici spavanja u REM-u)
  2. Izbjegavanje svega onoga što podsjeća (realno ili simbolično) na traumu (npr. miris roštilja - spaljeni leševi)
  3. Simptomi pojačane pobuđenosti - imaju nizak prag tolerancije na frustraciju, na sitnice žestoko reagiraju (heteroagresivno ili autodestruktivno)
Ako su prisutni simptomi samo iz 1. ili iz 2. skupine simptoma → SUBKLINIČKA FORMA (39%); (ELEMENTI PTSP-a je termin za subkliničku formu za potrebe RH dijagnostike, tj. nije službeni naziv)

TERAPIJA PTSP-a
  1. Farmakoterapija (anksiolitici, antidepresivi, antipsihotici)
  2. Psihoterapija (BK, suportivna, gestalt, psihoanalitički orijentirana; individualna, grupna, partnerska, obiteljska)
  3. Socioterapija - nakon 3-5 godina trajanja PTSP-a, čak 75% oboljelih će biti bez simptoma → klinička slika blijedi i povlači se; dio oboljelih i nakon raspona od 3 do 5 godina zadržava simptome; oko 1/5 oboljelih ima trajnije simptome ili čak doživotne (bez obzira je li primijenjivana terapija)
MALIGNA FORMA PTSP-a (također se koristi u RH, a nije službeni termin) - kronificirana, teška forma PTSP-a (ovih 1/5 bolesnika koji se dugo ili doživotno bore protiv PTSP-a)

Simptomi se povlače bez obzira na terapiju, ali ukoliko postoji kombinacija psihofarmaka i suportivne terapije to povlačenje simptoma je brže i kvalitetnije.

Vezani članci
Anksiozni poremećaji

...



Twitter Delicious Facebook Digg Stumbleupon Favorites More